آموزش خواندن نسخه چشم‌پزشکی
آیا تا به حال به چشم‌پزشک یا اپتومتریست مراجعه کرده‌اید و پس از معاینه، نسخه‌ای در دست‌تان قرار گرفته که پر از اعداد، علائم و واژه‌های ناآشنا بوده است؟ بسیاری از افراد هنگام مواجهه با نسخه چشم‌پزشکی دچار سردرگمی می‌شوند و نمی‌دانند دقیقاً این اطلاعات چه مفهومی دارند یا چگونه می‌توانند از آن برای خرید عینک یا لنز استفاده کنند. در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا با زبانی ساده و کاملاً قابل فهم، به شما آموزش دهیم که چطور نسخه چشم‌پزشکی خود را بخوانید و معنا و کاربرد هر بخش از آن را درک کنید.
این مهارت به شما کمک می‌کند تا آگاهانه‌تر درباره سلامت بینایی خود تصمیم بگیرید، عینک مناسبی انتخاب کنید و هنگام مراجعه به عینک‌فروشی یا خرید آنلاین دچار اشتباه نشوید.
اصطلاحات ابتدایی در نسخه چشم‌پزشکی
نسخه‌های چشم‌پزشکی معمولاً با چند واژه‌ی اختصاری شروع می‌شوند که نشان می‌دهند کدام چشم در حال بررسی است. دانستن این اصطلاحات پایه‌ای اولین قدم در خواندن نسخه است:
OD: مخفف Oculus Dexter، به معنای چشم راست.
OS: مخفف Oculus Sinister، به معنای چشم چپ.
OU: مخفف Oculus Uterque، به معنای هر دو چشم (وقتی که اطلاعات برای دو چشم یکسان است).
این اختصارات در کنار هر عدد یا پارامتر نوشته می‌شوند تا مشخص شود مربوط به کدام چشم هستند. توجه به تفاوت مقادیر OD و OS بسیار مهم است، زیرا حتی اختلاف اندک بین نمره دو چشم، نیاز به عدسی متفاوت برای هر طرف دارد.
مفهوم اعداد نسخه چشم‌پزشکی
نسخه چشم‌پزشکی معمولاً شامل سه عدد یا پارامتر اصلی برای هر چشم است. این پارامترها در کنار هم، مشکل بینایی فرد را به‌طور دقیق توصیف کرده و پزشک بر اساس آن‌ها عدسی مناسب را تجویز می‌کند.
۱. عدد اول: SPH یا Sphere
SPH مخفف واژه‌ی Sphere است و نشان‌دهنده‌ی عیب انکساری اصلی چشم می‌باشد. این عدد تعیین می‌کند که فرد نزدیک‌بین است یا دوربین:
عدد منفی (مثلاً2.50-) به معنی نزدیک‌بینی (مایوپیا) است؛ یعنی فرد اجسام دور را تار می‌بیند.
عدد مثبت (مثلاً 1.75+) به معنی دوربینی (هایپروپیا) است؛ یعنی فرد برای دیدن اجسام نزدیک مشکل دارد.
هرچه قدر مطلق این عدد بزرگ‌تر باشد، میزان اختلال بینایی شدیدتر است. عدد SPH معمولاً به فواصل 0.25 دیوپتر تنظیم می‌شود.
۲. عدد دوم: CYL یا Cylinder
CYL مخفف Cylinder است و میزان آستیگماتیسم را مشخص می‌کند. آستیگماتیسم نوعی اختلال بینایی ناشی از انحنای نامتوازن قرنیه یا عدسی چشم است که باعث می‌شود تصویر به‌درستی روی شبکیه نیفتد و فرد در دیدن خطوط افقی یا عمودی دچار مشکل شود.
CYL نیز می‌تواند منفی یا مثبت باشد.
اگر در نسخه این بخش خالی باشد، به این معنی است که فرد آستیگماتیسم ندارد یا مقدار آن بسیار جزئی است.
۳. عدد سوم: Axis یا محور
Axis زاویه‌ای است بین ۰ تا ۱۸۰ درجه که جهت انحراف ناشی از آستیگماتیسم را تعیین می‌کند. این عدد تنها در صورتی نوشته می‌شود که مقدار CYL وجود داشته باشد.
به بیان ساده‌تر، CYL نشان می‌دهد که چشم در چه میزانی آستیگماتیسم دارد و Axis نشان می‌دهد که این آستیگماتیسم در کدام جهت باید اصلاح شود. بدون مقدار دقیق Axis، اصلاح آستیگماتیسم با عدسی غیرممکن خواهد بود.
مفهوم PD یا فاصله بین دو مردمک
PD مخفف Pupillary Distance یا فاصله بین مردمک‌های دو چشم است. این عدد یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های نسخه است که اغلب توسط افراد نادیده گرفته می‌شود. PD نشان می‌دهد که مرکز دو عدسی در عینک باید دقیقاً در مقابل مرکز مردمک‌ها قرار گیرد تا بینایی بهینه فراهم شود.
چرا PD اهمیت دارد؟
اگر این فاصله در هنگام ساخت عینک به‌درستی رعایت نشود، ممکن است:
- تصاویر در جای اشتباه بیفتند
- فرد دچار تاری دید یا دوبینی شود
- چشم‌ها پس از مدت کوتاهی استفاده از عینک خسته یا دچار درد شوند
- حتی ممکن است سردردهای مزمن ایجاد شود
انواع اندازه‌گیری PD
PD معمولاً به دو روش در نسخه درج می‌شود:
- تک‌مقداری (Binocular PD): تنها یک عدد برای کل فاصله دو مردمک داده می‌شود (مثلاً 63mm).
- دوگانه (Monocular PD): فاصله هر مردمک تا مرکز بینی جداگانه اندازه‌گیری می‌شود (مثلاً 32mm برای چشم راست و 31mm برای چشم چپ).
روش دوم دقیق‌تر است و بیشتر در عینک‌های پیشرفته یا برای افرادی با تقارن چهره‌ی کمتر استفاده می‌شود.
چه کسانی باید بیشتر به PD دقت کنند؟
- کسانی که نمره عینک بالایی دارند
- افرادی که از عینک‌های دوکانونی یا تدریجی استفاده می‌کنند
- کسانی که قصد خرید عینک به‌صورت اینترنتی دارند
اگر در نسخه‌تان PD درج نشده است، می‌توانید از فروشگاه عینک‌فروشی یا اپتومتریست بخواهید آن را اندازه‌گیری کند. این کار به‌راحتی و با یک خط‌کش مخصوص یا دستگاه دیجیتالی انجام می‌شود.
در ادامه، متن شما با جزئیات بیشتر، مثال‌های کاربردی، توضیح دقیق‌تر اصطلاحات و زبان روان‌تر گسترش داده شده است تا هم از نظر محتوایی کامل‌تر باشد و هم برای سئو و تجربه‌ی کاربر در سایت مناسب‌تر شود:
Add یا قدرت افزودنی در نسخه چشم‌پزشکی
یکی از مفاهیم مهمی که در نسخه‌ی برخی از افراد دیده می‌شود، بخش Add است. این عدد معمولاً در نسخه‌ی افرادی درج می‌شود که به دلیل بالا رفتن سن، دچار عارضه‌ای به نام پیرچشمی (Presbyopia) شده‌اند. پیرچشمی معمولاً از حدود سن ۴۰ تا ۴۵ سالگی آغاز می‌شود و باعث می‌شود فرد برای دیدن اشیای نزدیک مثل کتاب، موبایل یا کامپیوتر دچار مشکل شود.
Add به چه معناست؟
عدد Add قدرت عدسی مورد نیاز برای دید نزدیک را نشان می‌دهد و به صورت مثبت درج می‌شود (مثلاً 1.50+). این عدد به قدرت اصلی نسخه (SPH) اضافه می‌شود تا دید نزدیک اصلاح شود.
برای مثال:
اگر نسخه‌ی شما برای چشم راست این‌گونه باشد:
OD : SPH +1.50
Add +2.00
معنایش این است که برای دید دور به عدسی با قدرت 1.50+ نیاز دارید، اما برای مطالعه و دید نزدیک، عدسی شما باید 3.50+ قدرت داشته باشد.
Add در کجا کاربرد دارد؟
Add بیشتر در نسخه‌ی افرادی دیده می‌شود که:
از عینک مطالعه استفاده می‌کنند.
نیاز به عینک دوکانونی (Bifocal) دارند.
یا از عدسی‌های تدریجی (Progressive) استفاده می‌کنند که همزمان دید دور، میانه و نزدیک را پوشش می‌دهند.
نکته مهم:
مقدار Add معمولاً بین 0.75+ تا 3.00+ دیوپتر متغیر است. تعیین دقیق آن تنها از طریق معاینه توسط چشم‌پزشک یا اپتومتریست امکان‌پذیر است، زیرا بسته به قدرت عضلات چشم و میزان پیرچشمی، مقدار آن برای هر فرد متفاوت خواهد بود.
منشور یا Prismatic Correction در نسخه چشم‌پزشکی
گاهی اوقات در نسخه‌ی برخی افراد عددی با عنوان Prism یا منشور دیده می‌شود که نسبت به سایر اجزای نسخه کمتر رایج است. این اصلاح برای درمان دوبینی (دیپلوپیا) یا اختلال در هم‌راستایی چشم‌ها تجویز می‌شود.
منشور چه کاری انجام می‌دهد؟
در شرایطی که عضلات چشم به درستی هماهنگ نباشند، دو چشم نمی‌توانند یک تصویر واحد ببینند. منشور با ایجاد انحراف در مسیر نور، به تمرکز صحیح تصاویر روی شبکیه کمک می‌کند و باعث هماهنگی بین دو چشم می‌شود.
اجزای منشوری نسخه:
مقدار منشور (مثلاً 1.5 یا 2 دیوپتر): شدت انحراف را نشان می‌دهد.
جهت منشور: با واژه‌هایی مثل “پایه بالا” (Base Up)، “پایه پایین” (Base Down)، “پایه داخل” (Base In) یا “پایه خارج” (Base Out) مشخص می‌شود.
برای مثال:
Prism: 1.5 Base In
یعنی منشوری با قدرت 1.5 دیوپتر که پایه‌اش به سمت داخل است و انحراف چشم به خارج را اصلاح می‌کند.
چه کسانی به منشور نیاز دارند؟
- افرادی که دچار استرابیسم (لوچی چشم) هستند
- بیمارانی با فلج عضله چشمی
- کسانی که پس از سکته یا آسیب‌های مغزی دچار دوبینی شده‌اند
تجویز منشور بسیار تخصصی است و باید تنها توسط چشم‌پزشک یا اپتومتریست انجام شود.
نسخه لنز تماسی و تفاوت آن با نسخه عینک
اگر شما قصد دارید به‌جای عینک از لنز تماسی (Contact Lens) استفاده کنید، باید بدانید که نسخه‌ی لنز با نسخه‌ی عینک تفاوت دارد. دلیل اصلی این تفاوت،موقعیت قرارگیری لنز نسبت به چشم است.
چرا نسخه لنز با نسخه عینک فرق دارد؟
- عینک با فاصله‌ای حدود ۱۲ تا ۱۴ میلی‌متر از چشم قرار می‌گیرد.
- لنز تماسی مستقیماً روی سطح قرنیه قرار دارد.
- این تفاوت کوچک باعث می‌شود که نمره‌ی لنز نیاز به تنظیم دقیق‌تری داشته باشد.
اطلاعات موجود در نسخه لنز تماسی:
1. SPH / CYL / Axis : مشابه نسخه عینک، اما با مقادیر متفاوت.
2. BC یا Base Curve: شعاع انحنای لنز که باید با انحنای قرنیه شما هماهنگ باشد.
3. DIA یا Diameter: قطر لنز.
نکته مهم:
هیچ‌گاه نسخه‌ی عینک را بدون تغییر برای تهیه لنز استفاده نکنید. لنز نیازمند **معاینه‌ی تخصصی قرنیه**، بررسی اشک چشم و تست تحمل لنز است. در صورت استفاده‌ی اشتباه ممکن است چشم دچار التهاب، خشکی یا حتی عفونت شود.
تفسیر یک نمونه نسخه چشم‌پزشکی
بیایید یک نمونه نسخه واقعی را با هم بررسی کنیم:
OD: -2.50 -1.00 * 90
OS: -2.00 -0.75 * 85
Add: +2.00
PD: 63 mm
تحلیل نسخه:
SPH: هر دو چشم نزدیک‌بین هستند (عدد منفی).
CYL و Axis: وجود آستیگماتیسم در هر دو چشم. اصلاح آستیگماتیسم در زوایای خاص انجام می‌شود.
Add: فرد دچار پیرچشمی است و برای دید نزدیک (مثل مطالعه) به عدسی قوی‌تری نیاز دارد.
PD: فاصله‌ی مردمک‌ها 63 میلی‌متر است و باید در هنگام ساخت عینک با دقت در نظر گرفته شود.
نکات مهم در خواندن و استفاده از نسخه چشم
برای استفاده‌ی بهتر از نسخه چشم‌پزشکی، به نکات زیر توجه کنید:
- تاریخ نسخه را بررسی کنید
نسخه‌های بینایی معمولاً برای ۶ تا ۱۲ ماه معتبرند. با گذشت زمان، تغییرات بینایی ممکن است رخ دهد.
- تفاوت نسخه عینک و لنز را بدانید
هرگز نسخه‌ی عینک را برای تهیه‌ی لنز استفاده نکنید. لنز نیازمند نسخه‌ی جداگانه است.
- از متخصص مشورت بگیرید
در صورت هرگونه ابهام، با عینک‌ساز، بینایی‌سنج یا اپتومتریست مشورت کنید.
- PD را دست‌کم نگیرید
خطا در PD می‌تواند موجب تاری دید، سرگیجه، خستگی چشم و سردرد شود.
- نسخه را نگه‌داری کنید
همیشه یک نسخه‌ی کپی از نسخه‌ی چشمی‌تان را نگه دارید، مخصوصاً برای خرید اینترنتی یا مواقع اضطراری.
سوالات متداول درباره خواندن نسخه چشم‌پزشکی
۱. آیا می‌توانم از نسخه عینک برای خرید لنز تماسی استفاده کنم؟
خیر. نسخه لنز تماسی با نسخه عینک متفاوت است زیرا لنز مستقیماً روی چشم قرار می‌گیرد و پارامترهایی مانند انحنای قرنیه (BC) و قطر لنز (DIA) باید به‌دقت اندازه‌گیری شوند. استفاده از نسخه‌ی عینک برای تهیه لنز ممکن است باعث ناراحتی یا حتی آسیب چشمی شود.
۲. اگر در نسخه عدد Axis درج نشده باشد، یعنی چه؟
عدد Axis فقط در صورتی در نسخه نوشته می‌شود که آستیگماتیسم (یعنی عدد CYL) وجود داشته باشد. اگر CYL صفر باشد یا در نسخه درج نشده باشد، یعنی چشم شما آستیگماتیسم قابل توجهی ندارد و در نتیجه نیازی به محور اصلاحی (Axis) نیست.
۳. عدد PD در نسخه من نوشته نشده؛ چه باید بکنم؟
اگر PD (فاصله بین مردمک‌ها) در نسخه‌تان درج نشده، می‌توانید از اپتومتریست یا عینک‌فروش بخواهید آن را اندازه‌گیری کند. این کار با خط‌کش مخصوص یا ابزار دیجیتال انجام می‌شود و برای ساخت دقیق عینک ضروری است، مخصوصاً در خرید اینترنتی.
۴. چگونه متوجه شوم که نزدیک‌بین هستم یا دوربین؟
با نگاه به عدد SPH در نسخه:
اگر SPH منفی باشد (مثلاً 2.50-)، شما نزدیک‌بین هستید و اجسام دور را تار می‌بینید.
اگر SPH مثبت باشد (مثلاً 1.75+)، شما دوربین هستید و دید نزدیک برای‌تان مشکل است.
۵. معنی منشور (Prism) در نسخه چیست؟
Prism در نسخه برای اصلاح مشکلاتی مانند دوبینی یا اختلال در هماهنگی عضلات چشم استفاده می‌شود. این پارامتر باعث انحراف کنترل‌شده‌ی نور به درون چشم می‌شود تا تصویرها به‌درستی روی شبکیه متمرکز شوند.
۶. اعتبار یک نسخه چشم‌پزشکی چقدر است؟
نسخه چشم‌پزشکی معمولاً بین ۶ تا ۱۲ ماه اعتبار دارد. با گذشت زمان، ممکن است وضعیت بینایی تغییر کند. توصیه می‌شود هر سال یک بار معاینه مجدد انجام شود، به‌ویژه اگر علائم جدیدی احساس می‌کنید.
۷. نسخه‌های چشم‌پزشکی در کشورهای مختلف تفاوت دارند؟
بله، قالب ظاهری نسخه ممکن است در کشورهای مختلف کمی متفاوت باشد، اما مفاهیم اصلی مثل SPH، CYL، Axis، PD، و Add در بیشتر نسخه‌ها مشترک است.
جمع‌بندی
خواندن نسخه‌ی چشم‌پزشکی ممکن است در نگاه اول گیج‌کننده باشد، اما با یادگیری اصول و معانی اختصاراتی مثل SPH، CYL، Axis، Add، Prism و PD، می‌توانید به‌راحتی نسخه‌ی خود را تفسیر کنید و تصمیمات آگاهانه‌تری در زمینه‌ی خرید عینک یا لنز تماسی بگیرید.
در نهایت، همیشه توصیه می‌شود که برای درک دقیق‌تر نسخه، و انتخاب صحیح لنز یا عدسی، با یک متخصص بینایی مشورت کنید. چشم یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین اعضای بدن است، پس برای سلامت آن سرمایه‌گذاری آگاهانه داشته باشید.