لنز اسکلرال چیست؟
لنز اسکلرال چیست؟
لنز اسکلرال (Scleral Lens) نوعی لنز تماسی تخصصی و پیشرفته است که به شکل سفارشی طراحی می‌شود و کاربردهای گسترده‌ای در درمان اختلالات پیچیده‌ی چشمی دارد. برخلاف لنزهای تماسی معمولی که مستقیماً بر روی قرنیه قرار می‌گیرند، لنز اسکلرال روی قسمت سفید چشم یعنی صلبیه (Sclera) قرار می‌گیرد. اندازه بزرگ‌تر این لنزها باعث می‌شود کاملاً از قرنیه عبور کرده و هیچ فشاری مستقیماً بر روی آن وارد نکنند.
در طراحی این لنزها، یک فضای کوچک بین سطح داخلی لنز و سطح بیرونی قرنیه در نظر گرفته می‌شود که با یک لایه‌ی نازک از مایع استریل پر می‌شود (معمولاً سرم فیزیولوژیک بدون مواد نگهدارنده). این فضای پر از مایع، نه‌تنها به مرطوب نگه داشتن سطح چشم کمک می‌کند، بلکه با پر کردن ناهمواری‌های قرنیه، دید شفاف‌تر و دقیق‌تری را فراهم می‌سازد.
در ایران و به‌ویژه در شهر کرمان، اپتومتریست‌های متخصصی مانند محسن محسنی‌نژاد با تجربه‌ی فراوان در زمینه‌ی تجویز و فیتینگ لنز اسکلرال فعالیت می‌کنند.
تفاوت با لنزهای معمولی
لنزهای تماسی رایج (اعم از نرم یا سخت) مستقیماً روی قرنیه قرار می‌گیرند. این نوع لنزها برای افرادی که شکل قرنیه‌ی طبیعی دارند مناسب هستند، اما در مواردی مانند قوز قرنیه یا آسیب‌های قرنیه‌ای، کارایی مناسبی ندارند و حتی ممکن است باعث تحریک، سوزش یا دید نامناسب شوند. در این موارد، لنزهای اسکلرال انتخاب بهتری محسوب می‌شوند؛ چرا که نه‌تنها فشار مستقیمی بر قرنیه وارد نمی‌کنند، بلکه با عملکردی شبیه به یک پروتز شفاف، دید را به طور چشمگیری بهبود می‌بخشند.ویژگی‌های منحصر به فرد لنزهای اسکلرال
-طراحی بزرگ و سخت
لنزهای اسکلرال از مواد گاز-نفوذپذیر ساخته می‌شوند که اجازه عبور اکسیژن را می‌دهند، اما به دلیل اندازه بزرگ‌شان، برخلاف لنزهای نرم، کل سطح قرنیه و بخشی از صلبیه را می‌پوشانند.
-ایجاد لایه‌ای از مایع بین لنز و قرنیه
این فضا با محلول نمکی پر می‌شود که به مرطوب نگه‌داشتن قرنیه کمک کرده و دید شفاف‌تری ایجاد می‌کند.
– راحتی بیشتر برای بیماران خاص
با اینکه لنزهای سخت هستند، اما به دلیل اینکه بر روی صلبیه قرار می‌گیرند (که حساسیت کمتری دارد)، بسیاری از کاربران آن‌ها را راحت‌تر از لنزهای سخت معمولی می‌دانند.
انواع لنز اسکلرال
لنزهای اسکلرال با توجه به اندازه و نحوه قرارگیری آن‌ها بر روی چشم، به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند. هر نوع از این لنزها کاربرد خاص خود را دارد و بر اساس وضعیت چشم بیمار، توسط اپتومتریست یا چشم‌پزشک متخصص تجویز می‌شود. شناخت تفاوت‌های میان این لنزها می‌تواند به درک بهتر عملکرد و انتخاب مناسب‌ترین گزینه کمک کند.
1. لنزهای نیمه‌اسکلرال (Mini-Scleral)
لنزهای نیمه‌اسکلرال کوچک‌ترین نوع در میان خانواده لنزهای اسکلرال هستند. این لنزها معمولاً قطر 15 تا 18 میلی‌متر دارند و علاوه بر پوشش دادن کامل قرنیه، تا حدی بر روی صلبیه (قسمت سفید چشم) نیز قرار می‌گیرند.
ویژگی‌ها:
- طراحی کوچکتر و استفاده آسان‌تر برای مبتدیان
- راحتی بیشتر در برخی ساختارهای خاص چشم
- نیاز به مقدار کمتری از محلول برای پر کردن لنز
کاربرد:
- مناسب برای بیماران با قوز قرنیه خفیف تا متوسط
- گزینه‌ای ایده‌آل برای افرادی که به لنزهای بزرگ‌تر عادت ندارند یا تحمل آن‌ها را ندارند
- در مواردی که قرنیه بیمار ناهموار است اما ساختار کلی چشم هنوز نرمال است
2. لنزهای اسکلرال کامل (Full Scleral)
لنزهای اسکلرال کامل بزرگ‌ترین و جامع‌ترین نوع از لنزهای اسکلرال هستند. اندازه آن‌ها معمولاً بین 18 تا 24 میلی‌متر است و به‌طور کامل قرنیه را پوشش داده و به‌صورت کامل بر روی صلبیه قرار می‌گیرند.
ویژگی‌ها:
- ایجاد پوشش کامل و حداکثری برای محافظت از سطح چشم
- بیشترین حجم محلول بین لنز و قرنیه را فراهم می‌کند
- کمک به مرطوب نگه‌داشتن طولانی‌تر سطح چشم
کاربرد:
- مناسب برای افرادی با قوز قرنیه پیشرفته یا شدید
- کاربرد گسترده در بیمارانی که پیوند قرنیه انجام داده‌اند و نیاز به حفاظت کامل از سطح چشم دارند
- استفاده در شرایطی که سطح قرنیه بسیار ناهموار یا آسیب‌دیده است
- درمان خشکی شدید چشم در بیماران خاص مانند سندروم شوگرن یا GvHD
مزیت کلیدی:
- بیشترین ثبات اپتیکی و محافظت از قرنیه، که آن را به انتخاب اول در موارد درمانی پیچیده تبدیل می‌کند.
3. لنزهای میکرو اسکلرال (Micro-Scleral)
لنزهای میکرو اسکلرال از نظر اندازه بین لنزهای تماسی معمولی و لنزهای اسکلرال کامل قرار می‌گیرند. این لنزها معمولاً قطری در حدود 14.5 تا 16 میلی‌متر دارند و بر اساس آناتومی خاص چشم بیمار طراحی می‌شوند.
ویژگی‌ها:
- اندازه‌ای متوسط که برای برخی از چشم‌ها بهتر فیت می‌شود
- راحتی نسبتاً بالا به دلیل فشار کمتر به صلبیه
- مناسب برای بیمارانی که چشم‌های کوچکتر دارند یا تحمل لنزهای خیلی بزرگ را ندارند
کاربرد:
- برای افرادی که به لنزهای سخت معمولی پاسخ نمی‌دهند اما نیازی به لنز اسکلرال کامل ندارند
- موارد خاصی از آستیگماتیسم نامنظم
- بیماران با ساختار غیرعادی صلبیه یا پلک‌های حساس
کدام نوع لنز اسکلرال برای شما مناسب است؟
انتخاب نوع مناسب لنز اسکلرال، وابسته به چندین عامل مهم است، از جمله:
- شدت بیماری یا اختلال چشمی
- ساختار آناتومیکی چشم شما (شامل شکل قرنیه و پلک‌ها)
- میزان تحمل به لنزهای بزرگ یا سخت
- هدف از استفاده (درمان، بهبود دید، محافظت، یا ترکیبی از این موارد)
برای تعیین بهترین گزینه، معاینه‌ی دقیق توسط اپتومتریست یا چشم‌پزشک دارای تجربه در زمینه لنزهای اسکلرال ضروری است. در بسیاری از موارد، متخصص از ابزارهای نقشه‌برداری قرنیه (توپوگرافی) استفاده می‌کند تا لنز را دقیقاً متناسب با سطح چشم طراحی نماید.
برای مثال در کرمان، اپتومتریست محسن محسنی‌نژاد با استفاده از تصاویر قرنیه (توپوگرافی) بهترین نوع لنز اسکلرال را متناسب با شرایط هر بیمار طراحی و تجویز می‌کند
لنز اسکلرال چگونه عمل می‌کند؟
لنزهای اسکلرال از نظر عملکرد، کاملاً با لنزهای تماسی معمولی تفاوت دارند. این لنزها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نه‌تنها دید را بهبود دهند، بلکه نقش درمانی برای سطح چشم نیز ایفا کنند. بیایید با جزئیات ببینیم که دقیقاً چه اتفاقی هنگام استفاده از لنز اسکلرال در چشم رخ می‌دهد.
۱. پر کردن لنز با محلول استریل
قبل از قرار دادن لنز اسکلرال روی چشم، سطح داخلی آن با یک محلول استریل (معمولاً سرم فیزیولوژیک بدون مواد نگهدارنده یا محلول سالین غیرنگهدارنده) پر می‌شود. این مایع نه‌تنها به عنوان واسطه‌ای بین سطح چشم و لنز عمل می‌کند، بلکه یک لایه‌ی مرطوب‌کننده‌ی دائمی را برای قرنیه فراهم می‌سازد.
۲. قرارگیری آرام روی چشم
پس از پر شدن، لنز به‌آرامی و با دقت بالا روی چشم قرار می‌گیرد. این کار معمولاً با استفاده از یک نگهدارنده‌ی مخصوص یا در برخی موارد با دست انجام می‌شود. در لحظه‌ای که لنز روی صلبیه می‌نشیند، فضای بین قرنیه و لنز کاملاً از مایع پر شده باقی می‌ماند. این لایه مایع از تماس مستقیم لنز با سطح قرنیه جلوگیری می‌کند.
۳. ایجاد یک سطح اپتیکی صاف
یکی از بزرگ‌ترین مزایای لنزهای اسکلرال، توانایی آن‌ها در اصلاح ناهمواری‌های سطح قرنیه است. در بیماری‌هایی مانند قوز قرنیه یا پس از آسیب‌های قرنیه‌ای، سطح چشم دچار برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌های غیرطبیعی می‌شود که باعث پراکندگی نور و تاری دید می‌گردد. لنز اسکلرال، با ایجاد یک سطح شفاف، منظم و کروی، این بی‌نظمی‌ها را جبران می‌کند.
۴. رطوبت‌رسانی دائمی به قرنیه
لایه‌ی مایع بین لنز و قرنیه نه‌تنها در کیفیت بینایی تأثیر مثبت دارد، بلکه برای سلامت سطح چشم نیز حیاتی است. این مایع به طور مداوم چشم را مرطوب نگه می‌دارد، مخصوصاً برای افرادی که از خشکی شدید چشم رنج می‌برند. بیماران مبتلا به بیماری‌هایی مانند سندروم شوگرن، GvHD، یا خشکی ناشی از مصرف داروهای خاص، با استفاده از لنزهای اسکلرال تسکین چشمگیری در علائم خود تجربه می‌کنند.
۵. محافظت فیزیکی از سطح چشم
لنز اسکلرال مانند یک سپر محافظ عمل می‌کند. با پوشاندن کامل قرنیه، از تماس مستقیم آن با محیط بیرونی جلوگیری می‌شود. این ویژگی، برای بیمارانی که دچار زخم قرنیه، پیوند قرنیه، یا حساسیت‌های محیطی هستند بسیار ارزشمند است. این محافظت فیزیکی، سرعت بهبود زخم‌ها را افزایش داده و از تحریکات خارجی (گردوغبار، باد، نور شدید) جلوگیری می‌کند.
چه کسانی کاندیدای مناسب برای لنز اسکلرال هستند؟
لنزهای اسکلرال معمولاً برای افرادی تجویز می‌شوند که با لنزهای معمولی مشکل دارند یا بیماری خاصی دارند، از جمله:
- قوز قرنیه (Keratoconus)
- کراتوگلوبوس
- خشکی شدید چشم (Sjögren Syndrome، بیماری GvHD و…)
- بعد از جراحی لیزیک یا پی‌آر‌کی با نتیجه ناموفق
- پیوند قرنیه
- آستیگماتیسم نامنظم
- سوختگی شیمیایی چشم
- بیماری‌های سطح چشم (مانند پنفیگوئید)
درمجموعه بینایی محسنی، این بیماران توسط اپتومتریست محسن محسنی‌نژاد تحت بررسی قرار گرفته و مناسب‌ترین گزینه‌ی درمانی برای آن‌ها انتخاب می‌شود.
مزایای لنزهای اسکلرال
- اصلاح دقیق‌تر بینایی
مناسب افرادی که با عینک یا لنزهای تماسی نرم به دید خوبی نمی‌رسند.
- راحتی در موارد خشکی چشم
با پوشش دادن قرنیه و مرطوب نگه داشتن آن، از سوزش و خارش جلوگیری می‌کند.
- ثبات بهتر روی چشم
برخلاف لنزهای معمولی که ممکن است حرکت کنند، لنزهای اسکلرال ثابت‌تر هستند.
- افزایش کیفیت زندگی بیماران خاص
مخصوصاً بیمارانی که قبلاً نمی‌توانستند از هیچ وسیله کمکی برای بینایی استفاده کنند.
معایب و چالش‌های لنز اسکلرال
- هزینه بالا
طراحی سفارشی و تخصصی این لنزها باعث می‌شود هزینه بیشتری نسبت به لنزهای معمولی داشته باشند.
- نیاز به تخصص در تجویز
تنها اپتومتریست‌ها یا چشم‌پزشکان متخصص می‌توانند این لنز را به‌درستی فیت کنند.
- قرار دادن دشوار برای مبتدیان
به دلیل اندازه بزرگ‌تر، ممکن است برای کاربران تازه‌کار استفاده از آن دشوار باشد.
- نیاز به مراقبت و بهداشت بالا
تمیز کردن دقیق و نگهداری صحیح الزامی است تا از عفونت جلوگیری شود.
مراقبت از لنزهای اسکلرال
برای بهره‌برداری بهتر از لنزهای اسکلرال، رعایت بهداشت و مراقبت روزانه ضروری است:
- شست‌وشوی دقیق دست قبل از دست زدن به لنز
- استفاده از محلول‌های مخصوص برای تمیز کردن و ضدعفونی لنز
- تعویض روزانه محلول داخل لنز
- عدم استفاده از آب شیر برای شستن لنز
- استفاده از سرم فیزیولوژیک استریل یا محلول سالین بدون مواد نگهدارنده
مدت زمان استفاده از لنزهای اسکلرال
بسته به وضعیت چشم و نوع تجویز، معمولاً می‌توان لنزهای اسکلرال را روزانه بین ۸ تا ۱۴ ساعت استفاده کرد. با این حال، افراد باید با پزشک خود مشورت کنند و در صورت احساس درد یا ناراحتی، لنز را بردارند.
لنز اسکلرال و عمل جراحی چشم
برای بسیاری از افرادی که تحت عمل‌های چشمی قرار گرفته‌اند (مانند پیوند قرنیه یا جراحی لیزیک با نتیجه ضعیف)، لنزهای اسکلرال می‌توانند جایگزینی مناسب برای جراحی‌های بعدی باشند و بدون نیاز به مداخله بیشتر، دید را بهبود دهند.
هزینه لنز اسکلرال در ایران
قیمت لنزهای اسکلرال در ایران می‌تواند بسته به برند، نوع تجویز، تجهیزات کلینیک، تجربه اپتومتریست و لوازم جانبی همراه، متفاوت باشد. به طور کلی، هزینه این لنزها از چند میلیون تومان شروع می‌شود و ممکن است تا بیش از ۱۵ میلیون تومان نیز برسد.
در صورتی که لنز برای درمان بیماری خاصی تجویز شده باشد، برخی بیمه‌های تکمیلی ممکن است بخشی از هزینه را پوشش دهند.
لنز اسکلرال یا پیوند قرنیه؟ کدام بهتر است؟
در بسیاری از موارد، لنز اسکلرال می‌تواند جایگزین مناسبی برای عمل پیوند قرنیه باشد. زیرا:
- کم‌خطرتر از عمل جراحی است.
- برگشت‌پذیر است.
- بدون نیاز به بستری شدن یا دوران نقاهت انجام می‌شود.
با این حال، در برخی بیماران با آسیب‌های شدید و غیرقابل جبران، پیوند قرنیه همچنان گزینه‌ای نهایی باقی می‌ماند.
جمع‌بندی: آیا لنز اسکلرال برای شما مناسب است؟
اگر شما یا یکی از عزیزانتان از مشکلات خاص بینایی رنج می‌برید که با عینک یا لنزهای معمولی قابل اصلاح نیست، یا دچار خشکی چشم، قوز قرنیه یا عوارض بعد از عمل‌های چشمی شده‌اید، لنز اسکلرال می‌تواند راه‌حلی ایمن، مؤثر و غیرجراحی برای بهبود بینایی و کیفیت زندگی‌تان باشد.
اگر در شهر کرمان زندگی می‌کنید و به دنبال یک متخصص قابل اعتماد برای مشاوره و دریافت لنز اسکلرال هستید، می‌توانید به مطب اپتومتریست محسن محسنی‌نژاد واقع در خیابان امام جمعه نبش کوچه 20 مراجعه کنید.
سوالات متداول درباره لنز اسکلرال
- آیا لنزهای اسکلرال برای استفاده روزانه مناسب‌اند؟
بله، بسیاری از کاربران روزانه از آن‌ها استفاده می‌کنند، اما باید توسط پزشک تنظیم شوند.
- آیا گذاشتن لنز اسکلرال دردناک است؟
خیر. اگرچه ممکن است در ابتدا کمی ناراحت‌کننده باشد، اما معمولاً کاربران پس از چند روز به آن عادت می‌کنند.
- آیا می‌توان لنز اسکلرال را شب‌ها استفاده کرد؟
خیر، معمولاً این لنزها برای استفاده در روز تجویز می‌شوند و باید شب‌ها برداشته شوند.
- آیا کودکان هم می‌توانند از لنز اسکلرال استفاده کنند؟
در برخی موارد خاص و تحت نظارت پزشک، بله.